آرگان با نام علمی Argania spinosa (L.) Skeels از خانواده Sapotaceae و منشأ آن ناحیه نیمه بیابانی جنوب غربی کشور مراکش است. درخت آرگان، درختی همیشه سبز و خاردار، با قدرت رشد متوسط است و قابل استفاده به عنوان درخت سایه انداز نیز است. ارتفاع آن می تواند به 8 تا 10 متر و گاهی اوقات به 21 متر با تنه‌ای به قطر یک متر برسد. سـطح سـایه گسـتر آن به 70 مترمربع می رسد.

تنه درخت، گاه از پیچیدن چندین ساقه بـه دور هم تشکیل می شود که می‌تواند شکل گره‌خورده و پیچ‌دار به خود گیرد. شاخه‌هـای آن خاردار، تنـه و بازوها گره‌دار و تاج آن دارای عادت رشد گسترده است. شاخه‌های آن آویخته و به طرف زمین متمایل می شوند. درخت دارای بـرگ‌های کوچک، خوشه مانند، نیزه‌ای نوک تیز، همیشه، سبز سخت، زمخت و در قسمت زیرین پهنک رنگ پریده (کمرنگ) هستند. عمر برخی از درختان آرگان تا 400 سال هم می رسد. سیستم ریشه تا عمـق قابل توجهی گسترش می یابـد، که بـه حفاظـت از خاک در برابـر فرسایش و جلوگیری از بیابان‌زایی کمک می کند.

دوره گلدهی این گیاه به 3 تا 4 هفته محدود می شود. رنگ گل‌ها سبز مایل به زرد یا گاهی سفید به قطـر 5 تـا 6 میلـیمتر می باشد. گل آذین‌ها به صورت خوشه‌های کوچک جانبی در محـور بـرگ‌هـا روی درخت خود نمایی می کنند. رشد میوه آرگان کند بوده و می تواند از 8 تـا 16 ماه ادامه داشته باشد تا به مرحله برداشت برسد. در نتیجه در بهار هم گل‌های سال جاری و هم میوه رسیده سال قبل به صورت همزمان قابـل مشاهده هستند. میوه آرگان سبز تا زرد روشن است که در زمان رسیدن، رنگ آن به سیاه تغییر یافته و خشک می شود. شکل میوه از گـرد، بیضـی تـا تخم مرغی مشاهده می شود که اندازه آن به اندازه یک میوه زیتون بزرگ می رسد.

مهم ‌ترین خواص

درخت آرگان منبعی غنی از علوفه، سوخت و چوب برای مردم محلی است. همچنین روغن آرگان یکی از اصلی ترین منابع درآمدی مردم این مناطق به شمار می رود. روغن آرگان حاوی 80 درصد چربی اشباع نشده و غنی از اسیدهای چرب ضروری است و نسبت به روغن زیتون در برابر اکسیداسیون بسیار مقاوم تر است. در جوامع محلی مراکش از این روغن برای درمان بیماری های پوستی استفاده می شود. با راهیابی این روغن به کشورهای اروپایی صنایع آرایشی به طور عمده از آن برای تولید محصولات مختلف پوست و مو استفاده می کنند. به جز اسیدهای چرب روغن آرگان غنی از ویتامین آ، ویتامین سی، ویتامین ای، امگا ۶ و ۹، آنتی اکسیدان و لینولئیک اسید است.

  • پوست و مو: روغن آرگان یکی از بهترین روغن ها برای درمان مشکلات پوست و مو است. این روغن گران قیمت و کمیاب باعث نرم شدن پوست، پیشگیری از چین و چروک ، از بین رفتن جوش و لک های پوستی و جوانسازی پوست می شود. همچنین مصرف این روغن باعث تقویت مو و مژه، ریش و سبیل، از بین رفتن شوره سر و خشکی مو خواهد شد. از این روغن می توان به عنوان مرطوب کننده لب و همچنین تقویت کننده ناخن نیز استفاده کرد.
  • آرتروز و روماتیسم:  استفاده موضعی از این روغن می تواند برای کاهش التهاب و درد ناشی از آرتروز و روماتیسم مفید باشد.
  • قلب و عروق:  روغن آرگان را می توان به صورت خوراکی نیز مصرف کرد. البته روغن خوراکی باید به صورت بهداشتی تهیه شده باشد و از همه مهمتر تازه باشد زیرا روغن خوراکی این گیاه را نمی توان برای طولانی مدت نگهداری کرد. مصرف این روغن کلسترول بد خون را کاهش می دهد و از سکته و دیگر مشکلات قلبی جلوگیری می کند.
  • سرطان:  این روغن منبعی غنی از ویتامین و آنتی اکسیدان است به همین دلیل مصرف آن احتمال ابتلا به سرطان پروستات و مثانه را کاهش می دهد.
  • دیابت و قند خون: تحقیقات انجام شده در دانشگاه کمبریج نشان داده مصرف این روغن باعث افزایش تولید انسولین و در نتیجه کاهش قند خون افراد مبتلا به دیابت نوع دو می شود. همچنین مصرف روغن آرگان به بهبود هضم غذا کمک می کند.

کاشت گیاه آرگان

گیاه آرگان در مناطق خشک و نیمه خشک بیابانی رشد می کند و جز گیاهان گرمسیری به حساب می آید و ظاهرا در استان سیستان و بلوچستان و هرمزگان کشت می شود. پس از انتقال آرگان بـه سایر کشورها، دانهال‌های سبز شده سازگاری لازم را در شرایط آب و هوایی مختلف نشان نداده و بسیاری از گیاهان خشک شدند.

هر چند تحمل به سرمای پایین ندارد و قادر به تحمل دمای 7- درجه سانتیگراد نیست، ولی بـه دماهـای بـالا و خشکی، بسیار مقاوم است. در خاک های فقیر و فاقد مواد آلی، با درصد آهک بالا و دارای بافت سبک شنی به راحتی رشد می‌کند ولی سطح تحمل آن به شرایط غرقابی پایین است. ریشه آن تا عمق 35 متری نفوذ کرده و موجب طول عمر درخت 150 الی 400 سال می شوند.

ساختمان ریشه قادر به جذب و نگهداری 100 تا 200 میلیمتر باران‌های سیلابی هستند. تجارب قبلی نشان داده که گونه آرگان در هر منطقه‌ای سازگاری نشان نمی دهد. و بـه همین دلیل است که آرگان فقـط در کشور مراکش و آن هم در یک منطقه ویـژه به صورت پوشش جنگلی وجود دارد. بطور کل این گیاه دارای نیاز آبی کم، مقاوم به تنش‌های محیطی و خاک های فقیر است.

با توجه به نیاز آبی بسیار کم و مقاومت بینظیر آن به تنش‌های خاکی و آب هوایی، می تواند به عنوان یک پتانسیل مناسب و یک گونه چند منظوره در مناطق جنوبی کشور مورد آزمایش قرار گیرد.

برداشت گیاه آرگان

درختان آرگان در سن 5 تا 6 سالگی شروع به باردهی می کنند و بـا رسـیدن به 60 سال سن، به حداکثر تولید می رسند. متوسط محصول سالیانه هـر درخـت در رویشگاه آن به صورت وحشی 8 کیلوگرم برآورد می شود. درختان در شرایط خشکسالی توانایی لازم برای عقب انداختن رشد خود را از طریق رفتن به حالت خواب طولانی مدت دارند، در نتیجه ضرورتی ندارد که درخت هر سال میوه تولید کند. برداشت میوه به طور ساده بـا تکان دادن درخت انجام می شود کـه پس از افتادن میوه‌ها روی زمین با دست جمع‌آوری می شوند.